La causida dels paísatges ont s’installar a la sortida de la Preïstòria barrutlaira, fai 10 000 ans, se caracteriza per une pensada madura e sàvia. Las aigas vivas del riu de La Dotz "La Sorga" en occitan — esposcan los tèrmes d’una val druda abans de se getar dins lo riu Vesèra. Asaga a son torn al grat de sas vòltas serpentosas de vastas planas ondejantas.

Se la celebracion del Centenari del Musèu nacional de Preïstòria de Las Aisiás fuguèt una capitada, quò's que l’eveniment èra estat particularament ben pensat, e organizat largament en amont. Sa fòrça, aver sauput amassar los partenaris essencials, tots sonhosament mercejats al moment de la parladissa istorica prononciada a quela ocasion per Natalia Fourment, doctora en Preïstòria e directritz del Musèu nacional de Preïstòria. Son ingeniosa idèa, aver afretat una locomotiva a vapor, que data de l'epòca quand nasquèt dins lo borg de Las Aisiás aquel nacional musèu, per carrejar un monde embelinat d'ausir zonzonejar e estiflar dins la Val de Vesera aquel tren del passat. L’ofèrta per aquel jorn aniversari èra abondosa : visitas dels jaç preïstorics, tant publics coma privats, guidadas per las conferencièras e conferencièrs expèrts del Centre dels Monuments nacionaus, tornar descobrir de colleccions del Musèu decriptadas pels estudiants en Preïstòria de l’Universitat de Bordèu, projeccions de films dins l’auditòri, rencontres amb la còla scientifica del Musèu, especialament al cors de la novèla correguda defòra que tòrna balhar tota son importància als bauç del Cretacèu e al vielh castèl-musèu, que l'una de las mai ancianas salas d’exposicion es estada menimosament reconstituida.
En abans-gost, per nos tornar cabussar un sègle en arrièr, fuguèt imaginat e botat en scèna per Crestian Taponard, amb lo conselh scientific d’Alienòr de Castro, un trajècte teatral e musical de la gara al musèu, tornant lo meravilhament de las gents fai 100 ans, e mai quitament 150 ans, quand la Preïstòria tornet valentament nasejar jos los còps de trenca dels grands prètzfachs començats dins la segonda mitat del sègle XIX. Un espectacle interpretat amb emocion e intensitat lo long del bauç et titolat : « Lo 30 de setembre 1923 a Las Aisiás o La Fòla Jornada – Impromptú teatral en landrar per una commemoracion. »

Nòstre site d’informacion www.albuga.info fai, dempuèi sa creacion en 2006, la part bèla a las recèrcas arqueologicas e a las iniciativas portairas d’avenir menadas en Novèla Aquitània.

Aprèp totas aquelas annadas passadas al contacte dels preïstorians, suls sites dels escavaments e a escotar lors conferéncias, vaquí venir lo temps d’alargar lo camp de nòstras investigacions jornalisticas.

La Preïstòria, tala que s’exerça aquela disciplina scientifica dempuèi lo mitan del sègle XIXen, tòca l’istòria dels umans, l’emergéncia de nòstra espècia sus Tèrra ne'n èra lo punt de partença.

Un cursor plan dificile a plaçar puèi que sèm apareguts ni ex abrupto, ni ex nihilo – ni brutalament, ni a partir de ren – fasètz excusa, aviái enveja d’un pauc de latin.

Sèm l’etapa actuala d’una fòrt longa evolucion, la linhada umana a capitat a préner diferentas fòrmas a l'agrat dels climats e dels paísatges ambients, juscas a venir aquela sola e unica espècia que pòbla tota la Tèrra uèi : nosautres, los Homo sapiens que vòl dire – encara un pauc de latin – los òmes sabents.

Del punt de vista del tardigrade, ambassador del TARDIGLÒBE, se focalizar sus l’emergéncia de la linhada umana, quò es oblidar de se sovenir de tot çò que se passèt de per abans sus la Tèrra.

La vita, al sens que nosautres lo volèm dire, encarnada per d'èssers vius que nòstres uèlhs pòdon veire los movements, a començat en realitat aquò fa mai de quatre miliards d’annadas. Podèm quitament dire qu’en préner en compte la transformacion continuosa e mai imperceptibla dels minerals, que venon tots de possièras d’estelas extraterrèstras que an format d'asteroïdes vengudas meteorites en sautant la barrièra de nòstra atmosfèra, l’evolucion de la vita sus Tèrra in extenso doncas remonta a 4,5 miliards d’annadas.

Aquò's l’atge de nòstra planèta blava, apareguda al moment de la formacion del sistèma solar. Nòstra galaxia fasiá ela quitament partida d’un multivèrs, mot recent que designa un nombre infinit de galaxias existantas al-delà de l’univèrs observable per nòstres telescòpes e autras maquinas de mesura, dins l’estat actual de nòstras coneissenças.

Cal pas qu'aquò vos balhe lo vertige. Lo TARDIGLÒBE vos convida a un viatge vèrs la Tèrra, per ne'n tornar descobrir las meravilhas, que podèm aver enveja de salvar sonque çò qu’avèm aprés a aimar. Anam retraçar l’istòria de totas las fòrmas de vita sus Tèrra. Las etapas majas d'aquel boissonament son jorn après jorn mièlhs reconstituadas per la comunautat scientifica internacionala, e aquò, totjorn sus la basa de vestiges concrets, que, coma lo ditz tan ben Gèli BOEUF, biologista e oceanograf :

« Qual es lo ròtle d’un cercaire ? Contar d'istòrias vertadièras a partir d’objèctes aparentament sens interès, e quitament laidas ! »

I a belcòp d’istòrias vertadièras a contar per nos far una idèa de las incrediblas e incessantas experiéncias chimicas imaginadas per la vita per fargar, al fial del temps, quantitat d’espècias de minerals, de bactèris, d’algas, de levaduras, de plantas, de campanhòls, d’animals, etc. La vita a en permanéncia tot ensajat e contunha de son mièlhs, en produire aquela fabulosa biodiversitat que la fragilitat nos preocupa enfin uèi.

Explorar, enançar, far passar, aquò's lo projècte del TARDIGLÒBE, e comença amb una immersion dins lo talhièr de la paleò-artista Elisabèt DAYNÈS.

Dempuèi 30 ans, desempolsa nòstres fossils umans e lor tòrna donar una preséncia, mièlhs, una dignitat.

Nos permet de viure, al contacte de sas reconstruccions antropologicas espatarrantas, de rencontres tresvirants amb aquels òmes e aquelas femnas del passat, venguts jos sos dets e sa pensada, mai vertadièrs que natura.

Abans de vous desliurar vòstre « bilheta per l’espècia », permetètz-me de citar lo poèta e pintre anglés William BLAKE, lo que quitament inspirèt al grope U2 son subrebèl album « Songs of Innocence »

« Se las fenèstras de la percepcion èran netejadas, cada causa apareisseriá a l’òme – tala qu'es – infinida. »
Le mariage du Ciel et de l'Enfer – William Blake – (1793) [Lo maridatge del Cèl e de l'Infèrn – William Blake – (1793)]

Bon viatge e comptatz sus ieu per vos prepausar totjorn mai luènh, de novèlas envoladas.

Retrobatz sens estar mai Elisabèt DAYNÈS, au mitan dels sèus dins son talhièr :

TORNAR CONSTRUIRE LOS VISATGES DEL PASSAT SENS LOS PREJUTJATS DE UÈI
La linhada umana d'òsses e de carn per Elisabèt DAYNÈS

Sofia CATTOIRE
Jornalista Grand Reporter