L’ATGE DEL RÈN JOL PLANCAT DE LAS VACAS, LO TUST !

La Preïstòria, las pèls de las bèstias, la caça als mamots, l’Art de las cròsas, aquò nos pareis lonh. Benlèu juste per çò que avèm tot desmembrat. Una longa amnesia, qu’avèm pas d’escrits per tot fixar. Aviam çaquelà trobat, en laurant los camps, de bocins de frejals faiçonats d’un biais estranh. Los apelèron « pèiras de fólzer » e òm contunhèt de laurar. Puèi un jorn de susprenentas clòscas esclatèron jos nòstres còps de trenca. Pas de monards, d’òmes, mas pas vertadièrament a l’image de Dieu, valent-a-dire al nòstre. Vaquí, lo grand viatge cap a la Preïstòria veniá de començar. Aquò èra i a cent cinquanta ans d’aquò, pauc o mens. Los escavaments en cèrca de las esqueletas e dels frejals talhats faguèron a la debuta l’objècte d’un comèrci chucós. Una vertadièra caça al tresaur que atraguèt un fum d’anticaris e de cercaires en Perigòrd. Èran los paísans la man d’òbra d’aquela cabussada vertiginosa cap a nòstras originas.

Òm comprenguèt pro viste que los abrics jos ròca avián servit de refugis. Mas, qui ditz vita, ditz mòrt, e abondància de vestigis litics e ossós. Mas aquò èra ren a costat de las cròsas que anavan, unes còps, nos porgir plan mai que de esqueletas. Sus lors parets, de dessenhs, de pinturas, coma de capturas d’ecran de l’imaginari d’aquels preclars rèires, tan diferents, e d’un còp, tan familiars.

Aquelas cròsas, plan rars en realitat, òm se botèt a ne’n trobar en Perigòrd, dins la tèrra dels paísans. L’atge del rèn jol plancat de las vacas, lo tust ! Propulsats proprietaris d’airals preïstorics màgers, venguèron los gardians d’aquels preciós sanctuaris. Al cors del sègle xxen, los paísans, qu’èran de tot biais a mand d’escantiment, daissèron la plaça a las autoritats competentas, mai capablas d’assegurar la carga e la proteccion de çò que l’òm apèla desenant « Lo Patrimòni de l’Umanitat ».

N’i a un que resistèt çaquelà, al temps e als poders publics. Lo darrièr, de fach, a aver e a far visitar el meteis sa cròsa paleolitica ondrada. S’apèla Gilbèrt Pémendrant, nasquèt lo 12 de junh 1935 a La Fusta, la bòrda de sos parents a Mairal, en Perigòrd Negre. Una brava bòrda, en bona partida trogloditica, implantada al quite endrech onte los òmes preïstorics avián viscut, jos lo ròc.

Lo Gilbèrt, que dempuèi totjorn costosís sas vacas tan bèlas coma d’auròcs, aguèt pas cap de mal a tornar rencontrar sos rèires de i a 20 000 ans quand comencèt d’espelucar sa cròsa e tots los « tablèus » inamovibles que li avián daissats : portraits de familha, scènas de caça e, ja, caps d’òbra abstraits. Al contacte dels melhors preïstorians que se son succedits per venir comptar las meravilhas de Bernifal – l’inventari es passat de 26 a 130 figuras en un sègle – lo Gilbèrt a tot aprés dels mots que conven d’emplegar per descriure aquelas figuras que remontan a l’epòca « magdaleniana ». Puèi s’es botat a las contar el quitament pel menut al pichon nombre de visitors que anguèron lo veire a Bernifal, la cròsa sens pas una publicitat. Sas visitas sont menadas dins lo negre e dins la confidéncia de son brave accent occitan, la lenga de son enfància, amb aquela entrelusida dins sos uèlhs estonats, coma s’aquò èra a cada còp lo primièr còp.

Drech dins sas bòtas, drech dins sa cròsa, lo Gilbèrt es un grand « mossú ». Representa tot çò que lo Perigòrd a de melhor e lo segre dins sas jornadas, a l’encòp suausas e plan garnidas, balha d’èime a quela vita sus la Tèrra, al dessús, al dejós e mai que mai, al dedins de se-mesma. Aquela intelligéncia de la vita, aquela suausor, ai tengut a ne’n testimoniar dins un film documentari. Lo portrait del darrièr paísan preïstorian del Peigòrd, ai nomenat Gilbèrt Pémendrant. Un film fargat per partida dins lo negre mas inondat de solelh, passant del plancat de las vacas al sanctuari dels bisons, e dels jaç d’ors de las cròsas a la tuta del Gilbèrt ont, a l’acialat del monde, legís « L’Art des Cavernes », lo grand Atlàs de las cròsas ondradas paleoliticas francesas ont figura en bona plaça la cròsa de Bernifal :