Saluda amb un sorire que amaga sas lagremas, bèl coma a l'arribada del Torn de França. Vaquí Gilbèrt Pémendrant, 75 ans, paísan proprietari de la cròsa ondrada de Bernifal, fàcia al public vengut l'aclamar. Lo subrebèl auditòri flame nòu del Centre d'Acuèlh de la Preïstòria a Las Àisias es comol de monde. « Lézamidal », cinc musicians del grop fòlc d'Àlans, an aculhit la fola au son de la flaüta, de la cabreta (petita cabra) e del tamborin. Sèm ben en País d'Òc, embarcat dins aquela nau ultra modèrna ont, coma nos l'avián promés, la preïstòria es en vita. Per pròva aquela session de presentacion del film documentari : LO DARRIÈR PAÍSAN PREÏSTORIAN produch per Ferrassie TV. Un retrach de l'òme, drech dins sas bòtas, drech dins sa cròsa. Un film que passa del dessús al dejós. Dempuèi los vedèls jos la maire jusca als jaç d'ors de las cavèrnas e retorn : dempuèi los bisons gravats a l'Atge del rèn jusca als ausèls privats e davalats dels arbres qu'òm apèla laidonc « bassa-cort ».
Òc, a l'origina, lo gal francés es un faisan sauvatge d'Asia : lo gal Bankiva que volava e que nisava dins los arbres, enfin, mai que mai las femèlas. Mas vaquí, per la polalha coma per los òmes, los temps cambian amb una rapiditat fòla. E d’aquel temps tan pròche quand la tèrra, la vinha, las castanhas, los botarèls, la vinheta, los escorçonèras e los pissalachs noirissián las gents aicí, demòra en 2011, per un estranh decalatge temporal, una evolucion dins lo temps, Gilbèrt Pémendrant. Aquel dimenge que aurà ocupat lo davant de la scèna demorarà dins nòstras memòrias coma un pantais sortit del passat. Amb el, lo temps s'es arrestat, la jòia, l'emocion nos an emplenats, quitament d’unes còps, enaigats. Daissem Joan Bonnefon, jornaliste de renom e trobador jaurèl, nous contar çò que se passèt vertadièrament aquel famós dimenge 3 d’abrial al P.I.P., a l'escasença de la projeccion en session de presentacion mondiala del film de Sofia Cattoire :
LO DARRIÈR PAÍSAN PREÏSTORIAN.

LO DARRIÈR PAÍSAN PREÏSTORIAN
Un òme… Un film

per Joan Bonnefon

Lo darrièr paísan preïstorian, aquò’s el : Gilbèrt Pémendrant. Aquel dimenge 3 d’abril s’es cargat los vestits… del dimenge, justament. Un pauc espaurit, un pauc maladrech. Prèp d’el, Sofia Cattoire velha a tot. Lo coa aimablament… Per çò que aquò’s a causa d’ela tot aquel rambalh. Lo Gilbèrt n’en reven pas. Tot aquel monde es aquí per el. O puslèu per lo film que fuguèt fach sus el, per Sofia. El, es espaurit e ela, rassegurada. Pacientament a filmat lo Gilbèrt dins sa bòria a La Fusta dins la val de las Beunas en Perigòrd Negre e tanben – e mai que mai – dins sa cròsa de Bernifal. Per çò que lo Gilbèrt es paísan e tanben preïstorian. Preïstorian amator al sens lo mai amorós del mot… E uèi aquò’s lor rencontre qu’es projectat sus la tela del Pòl Internacional de la Preïstòria… Laidonc, aquò’s plan normal que lo Gilbèrt siá espaurit e que la Sofia siá rassegurada : la sala es comola. An refusat de monde al punt qu’una projeccion suplementària es prevista lo 24 d’abril. Es una acampada mirgalhada que se sarra dins aquela nau de beton, de veire e d’acièr, edifici majoralament contemporanèu perfièchament integrat al site mai d’un còp millenar de Las Àisias. I a de Perigordins de tota mena : paísans, scientifics, vièlhs, joines, dròlles, artistas, maires de familhas, parents e lors nenets, papès que se sont fach polits, coma lo Gilbèrt, dròllas a la mòda : lo Perigòrd dins sa diversitat. Lo silenci se fai…

La camerà de Sofia Cattoire es subjèctiva. Marcha dins la cort de la bòria, prèp de las polas, dels gosses… Es sul tractor que lo Gilbèrt vai recaptar contre un abric jos ròca ont probable, dempuèi la preïstòria, de generacions de paísans avant el an recaptat lors esplechs. Lo temps a res cambiat a l’instinct d’aquels òmes. E puèi lo Gilbèrt monta a sa cròsa, coma aniriá far un torn a la cava per i desnisar una bona roquilha. Mas atencion : lo millesim es somptuós ! Vaquí que sus la tela, los mamots, bisons, cabras salvatjas e autras bèstias vengudas del fons dels temps venon al rencontre de Gilbèrt Pémendrant, lo pastre de Bernifal. Visita guidada per una votz familiara… A lo mesma accent que los de la sala… Es un d’els. Sèm tots passats sus la rota en contrabàs. Quant de nosautres son entrats dins aquela cròsa ? Laidonc uèi, avèm lo sentiment d’èsser de convidats privilegiats. Privilegiats per çò que Sofia Cattoire reüssís de nos menar dins l’intimitat de son subjècte. Nos entraïna sens indiscrecion al pus prèp de la vita del Gilbèrt. Òm sentís, dins lo dialògue qu’establís amb el, l’afeccion que li pòrta. Laidonc lo Gilbèrt es en confiança e conta… Conta son amor per la cròsa, sa passion per la preïstòria… Ditz sa fiertat d’èsser lo gardian d’aquel temple. Òm lo sentís urós d’aculhir Norbèrt Aujoulat, preïstorian reconegut, que tots los ans mena sos estudiants de Bordèu al davant del Gilbèrt e de sa cròsa. Ditz tanben sos dobtes sus aquela societat que reglamenta tot a l’excès e que se fot de saber si al fons del Perigòrd un paísan preïstorian de seissanta setze ans deu enquera trabalhar per arribar a viure modestament sus sa proprietat. Lo film es sensible… Òm se sentís al pus prèp del silenci de Bernifal. Òm sentís gaireben l’odor de la sopa que lo Gilbèrt a adobat per recebre la Sofia. Òm a enveja de solfinar l’odor dels fens e de las vacas de la bòria. Una mazurcà tradicionala acompanha tot aquò. Sèm ben al còr del Perigòrd.

Puèi la lutz se tòrna alucar… Lo Gilbèrt e la Sofia son longament – plan longament – clapetats. Òm sap d’ara endavant que dins aquel monde de bruch e de furor, qualque part dins la val de las Beunas, i a un endrech autentic e preservat, velhat per un òme simple e drech. Gilbèrt Pémendrant es ben lo darrièr paísan preïstorian.

Que Sofia Cattoire siá mercejada de nos l’aver fach rencontrar.

Joan Bonnefon

Fotòs : Vincenç Lesbros & Jacme Saraben.

A prepaus d’aquel film documentari, legir tanben la cronica de Jacme Saraben, pintre e fotograf titulada : Òm vei ben non mas amb lo còr