PARAULAS E TRAÇAS D' HOMO SAPIENS
Nuèch europenca dels Musèus al Musèu Nacional de Preïstòria

Dins l'encastre de la nuèch europenca dels musèus, lo Musèu Nacional de Preïstòria de Las Aisiás a prepausat al public una visita tot a l'encòp scientifica e sensibla de las colleccions que presentan los biais de viure, art e rites dels Òmes de Cròs-Manhon. Dins un jòc de resson biaissut e desconcertant, conferencièra e duò de comedians se son tornats enviar la bala per desliurar coneissenças e sensacions, en capitant d'animar los « abitants » de las veirinas de fòrt brava faiçon. Aquel barrutlatge al torn d'extrachs de tèxtes d'autors contemporanèus e de lo de la conferencièra Cecília Gizardin es una creacion de la Cie Langage Pluriel, amb los comedians Claudi Fosse e Fandor interpretant per la partida teatrala lo coble Solanja e Joan Pau. A la fin d'aquel viatge, lo public descobriguèt sus la granda terrassa del musèu las projeccions videòs d'Olivièr Crouzel e de Vincenç Bersars, acompanhadas per una banda son originala signada Florenç Valéry. Ornament de mila perlas de cauquilhatges, caninas atrofiadas de cèrvi, mans positivas e caçaires de rèns trevèron atal bauç e musèu al plen d'una estonanta nuèch estelada.

LO DRÒLLE E L'ORNAMENT AMB MILA PÈRLAS

« Diga-me, tu, me prenes dins tos braç ? »
Un comedian amb de longs pials negres, a qui òm a balhat la noblesa dels trachs d'un grand chefe indian, nos parla en lòc e plaça d'un dròlle avalit aquò fai 10 000 ans. Lo dròlle de la Magdalena, jaç que se tròba a Tursac en Dordonha. Cecília Gizardin, conferencièra, nos permés d'anar a sa rencontra :
« Lo dròlle de la Magdalena fuguèt trobat alongat sus l'esquina, al fons d'un cròs acapçat al dintre del quite abitat. Quand Danís Peyrony escavèt aquela sepultura, en 1926, descobriguèt a caduna de las articulacions : cavilhas, genolhs, ancas, ponhets, cobdes, e sus la clòsca, de pèrlas cosegudas sul vestit de pèl d'aquel dròlle. N'i aviá mai de mila. Associadas a quelas pèrlas fachas amb de cauquilhatges ; dentalas, turritèlas, neritinas, d'autres elements d'ornament fuguèron trobats coma una canina de mandra, una onça de conilh e una vertèbra de trucha. »
E Fandor, lo comedian, contunha : « Ai páur del rinoceròs, ai pas páur del rèn. Quand serai grand, li montarai sus l'esquina e vendrà quand lo sonarai. E lo meu, lo tuarai pas per lo minjar, caçarai lo mamot amb el e me menarà jusca a las estèlas ! »
Laidonc, lo silenci se fai. Tots los visitors son emplonsats dins lors pensadas, reculhits, transportats.
Gràcia a las evocacions preïstoricas e poeticas juxtapausadas, las colleccions del Musèu prenon vita, aquí, jos nòstres uèlhs, apetegant nòstres imaginaris e nòstras memòrias d'Homo sapiens.

LA DESCOBÈRTA DE L'ÒME DE CRÒS MANHON

Fàcia a la canina d'un leon de las cròsas que la raiç fuguèt talhada per crear una gòrja de sustentacion e donc un pendentin, e mai enquera fàcia a un braçalet fargat a partir d'ivòri de mamot, Claudi Fosse, Solanja a la scèna, tomba en arrèst :
« Diga, Joan-Pau, me lo 'chaptas, aquel braçalet ? »
Lo montra amb lo det e sos uèlhs beluguèjan :
« Mas plan segur Solanja, e coma pagui, amb qué ? Carta bancària o argent comptant ? »
Doas frasas banalas e nos vaquí de retorn dins nòstre monde modèrne, ont tot se 'chapta, tot se vend, ont la valor centrala es l'argent. Aquel dialòg, faceciós, rufe, acerbe, picanhaire, s’installa entre los dos comedians tot lo long del camin. Dempuèi las traças de mans, de pès calçats, jusca al fogièr, ont se conta de las istòrias dins lo canton, en passar per las sepulturas e los ornaments associats als mòrts, aquò's tota la vita dels òmes de Cròs Manhon que nos es liurada per pichonas tòcas expèrtas e sensiblas. Aquels òmes de Cròs Manhon dont s'acceptèt l'existéncia fai pas tan longtemps d'aquò, precisament aicí a Las Aisiás, coma zo rapela en fin de visita Cecília Gizardin :
« Vesètz aquí la reconstitucion d'un òme de Cròs Manhon, un Homo sapiens coma vos e io, coma l'ensemble dels individús que pòplan la Tèrra a l'ora d'ara. Aquel òme de Cròs Manhon fuguèt descobèrt aicí, a Las Aisiás de Taiac, a pena a 800 mètres de vos, jos la meteissa linha d'abric en lonjant lo bauç. Òm a trobat jos aquel abric pas mens de cinc individús : tres òmes, una femma e un drollet, tots enterrats. Pel primièr còp, en 1868, on descobriá dins de jaças arquelogicas de rèstas d'òmes modèrnes boirats amb de las òssas de bèstias desaparegudas uèi o que vivián pus jos las meteissas latitudas. Aquò èra balhar definitivament las pròvas de nòstra Nauta Antiquitat, la pròva de l’existéncia d'un òme antediluvian. »

Cadun demòra pivelat fàcia a la dermoplastia d'aquel òme de Cròs Manhon realizada per Elisabèt Daynès amb aquel engenh unic qu'aquel artista a sagut desvolopar per tornar la vita e lo quite caractèr de cada individú.
E Claudi Brun acaba atal aquel brave viatge :
« Una estatua, una pintura, un megalit nos dison çò que fan los òmes un còp noirits, vestits, calfats. Perqué ? Benlèu per suporta r d'èsser òmes. Los castòrs fan de barratges, los esquiròls, los àmsters, de las provisions, los insèctes, de las maisons, mas l'òme de mai s'inventa de règlas e de jòcs, s'inventa de règlas del jòc. Çò qu'es defendut, las leis, los interdichs, las moralas, e çò que fai plaser. Los arts nos definisson demest los èstres vius. Decidir qu'aquò es mal, estimar qu'aquò es bèl, vaquí mai que lo rire, lo pròpre de l'òme. »

Sofia Cattoire

Revirada en occitan : Joan-Claudi Dugros