JOAN BATAILLER, ARPENTAIRE AFRÒ-PERIGORDIN

Sa vita tota, Joan Batailler, en mesurar la Tèrra, a tanben pogut mesurar lo genre uman. Geometra, a fait sas armas – compàs, teodolit – en Perigòrd Negre avant d'anar arpentar vint ans de temps la Còsta d’Evòri. Pr’aquò, al fin fons de las campanhas d'aicí o de la brossa d’alai, a trobat lo mesme acuèlh, la mesma generositat. Festins de rei, a basa de monard o de fetge gras, improvisats per el, lo convidat, lo grand Blanc, amb la mesma jòia, la mesma espontaneïtat. A trobat dins aquels rendètz-vos improvisats lo melhor de l'arma dels òmes e de las femnas, sos semblables, aicí coma endacòm mai. Benlèu per daissar una traça, a començat de colleccionar cartas postalas d'Africa e del Perigòrd. Negres tots dos e luminós de la mesma manièra. Chas el, las estatuetas africanas velhan sus « Jacon lo Crocant » e aquò’s tot un tresaur d'art de viure afrò-perigordin que pòpla son castèl de cartas, acaptat a l'acelat dins de gròs albums sonhosament metuts en òrdre.

QUAND L'ENFANT D’ALBUGA VEN VICE-REI AFRICAN

Aquel gost de la causas raras e aquel èime peonièr constituïsson per Joan Batailler una mena d’eretatge familial. Son grand-pair fuguèt a la fin del sègle XIX, dins lo ranvèrs d’Albuga, lo prumièr a montar una entrepresa de batesons « industriala ». Amb sa locomobila – maquina a vapor que accionava la bateira – traversava las campanhas, de la Plana del Coux jusca a Belvès. Joan, el, esperèt l’atge de 39 ans per balhar la plena mesura de son esperit aventurièr. Aviá tot-parier dejà provat son ardidesa en demorant dètz ans tresena linha dins l’equipa de rugbí locala. Mas èra temps laidonc de quitar lo prat per las pistas. Dins las annadas 70, lo trabalh de cadastre en Perigòrd èra acabat, plega matinas amb sa femna Gisèla e desbarca a Abidjan en Còsta d’Evòri per de novèlas aventuras cadastralas e umanas.

Son trabalh lo menant a traversar tot lo país, se fai d’amics un pauc pertot. A començar per Gaspard, un monard ros, de companhiá, que sabiá « desplegar los bonbons » çò-precisa.
Al Sud-Est de la Còsta d’Evòri, Joan Batailler se liga d'amistat amb « Croutchi II », Rei dels Appolonniens, l'etnia locala, e capmèstre del canton de Tiapoum, fàcia d'Abidjan. Croutchi II pren aquel grand Blanc en afeccion e lo noma «  vice rei », un concèpt entre daufin e adjunt, talhat sus mesura e celebrat per una granda fèsta tradicionala en guisa d'intronisacion.
Au Nòrd de la Còsta d’Evòri, lo geometra simpatisa amb Gon Coulibaly, Rei dels Senoufos, poblada del Sud del Burkina Faso. Deputat mera de Korhogo, es tanben ministre e vice-president de l'Assemblada Nacionala. Aquel naut personatge noma Joan Batailler « capmèstre Senoufo ». Aquels titres lo flatan, mas sa passion, la vertadièra, es la collècta d'objèctes rares : fotògrafias e òbras d’art.

La brossa en cambra negra faiçon François-Edmond Fortier

Tanlèu que los descobra, tomba jos l’encantament dels clichats de François-Edmond Fortier.
Nascut en 1862 dins las Vòsges, implantat a Dakar pauc avant 1900, vai signar en dètz ans mai de uèit mila cartas postalas que semblan de cap de manièra imatges d'Epinal. La tendresa de son agach sus l'identitat culturala dels pòples qu'immortalisa balha a aquelas cartas, fachas per colportar de las novèlas, una frescor antropologica vertadièra. I a lo desir de compréner e de respectar al delà de l'exotisme colonial naturalament en vigor dins aquela Africa de l'Oèst alaidonc « francesa ». Se tròba d’unes còps engatjat coma fotògrafe oficial al moment dels desplaçaments de las autoritats colonialas. Sas 160 cartas del « Viatge a la còsta d'Africa » illustran las viradas del ministre de las Colonias, Millies-Lacroix, e de los que lo seguon en abrial-mai 1908. Per tant son apròpcha demòra non conformista e resolgudament personala. Malgrat los milierats de cartas daissadas coma tant de petits calhaus negres sus l'Oèst African, François-Edmond Fortier demòra pivelaire de mistèri. Sa biografia es incertana, son òbra indomdabla. Aquel retraitista insaciable, qu’a laissat pagun portrait, viviá amb sas dos dròllas blondas a dos pas del mercat Kermel au còr del vielh Dakar. Fins a sa mòrt, lo 24 de febrièr 1928, demorèt negociant en cartas postalas « Gròs & Detalh » mas tanben papetièr-librari, perfumaire-marroquinièr, mercand de plumas d'estruci e de « curiositats indigènas ». Vaquí los sols elements concrèts que dispausan los cinc grands colleccionaires de sas fotografias, demest èls òm compta Joan Batailler.

Pendent aquel temps, en Périgord tafura Enric Guillier

Dins lo mesme temps, en parallèl, mas jos una autra latituda e de l'autre costat de la mar, un fotografe autant agormandit rastelava lo Sud-Oèst de la França. Enric Guillier èra lo filh d’un papetièr-estampaire de Liborna. Tre l’aparicion de la fotografia, s’apassiona per aquela magia e ven l’editor de cartas postalas lo mai prolific d’Aquitània tota. A sa mòrt en 1912, daissa mai de 13 000 clichats balhant a vèire Gironda, Dordonha, Òlt-e-Garona, Charentas e Lanas. Guillier es un jornalista que se desplaça a bòrd d’una automobila, l’una de las prumièras en circulacion, amb son filh coma calfaire e assistent. Aquò li permés de transportar un material encombrant – cambra nègra, placas en vèire, trespès – jusca als maines los mai escartats. Atal pòt fotografiar scènas pintorescas de la vita paísana dins luòcs ont ni los toristas nimai sos concurrents s’aventuran. Sos imatges presentan atal un interès documentari e etnografic certan, parièr coma, en Africa, las de Fortier.

Henry Guillier comme François-Edmond Fortier ont ainsi eu pour armes l’arrivée concomitante sur le marché de l’automobile et de la photographie, deux pures merveilles pour assouvir leurs curiosités et leurs esprits pionniers.

Lo retorn de l'enfant prodigi... de la casa a las caunas

Tre son retorn en França, en 1990, Joan Batailler s'engatja dins la gestion municipala coma prumièr adjunt cargat de las Finanças e de l'Administracion generala. D'un punt de vista preïstoric, son retorn tomba al bon moment. Aquò’s el que salva del fangàs los vestigis de las caunas de Las Caus e de Bara Bahau collectats per l'Abat Glory, illustre preïstorian d’Albuga. Aprèp sa mòrt, lo fruch de sos escavaments, banas de rèns, bocins de carbon, lampas de pèira, puntas de flèchas, documents, dessenhs e fotòs de sitis al moment de lor descobèrta èran demoradas a son domicile a Albuga. Sens l'intervencion de Joan Batailler, alertat pel vesin Jacques Gipoulou, lo tot seriá estat getat. « Sei l'inventor del tresaur de l'Abat Glory » ditz uèi amb glòria lo colleccionaire inveterat que demòra a 75 ans.

Dans ses bagages, des poids à peser l'or du pays Baoulé

Joan Batailler presenta sa colleccion de Pes Akan Baoulé, utilisats autres còps sus la Còsta de l’Òr africana per pesar la podra d'òr, moneda d'escambi plan presada pels Blancs. Aquelas figurinas de bronze o laton, emprenchas d'umor e de mitologia, èran fondudas a exemplari unic pel metòde de la cera perduda. Caduna d’elas constituís laidonc una òbra d’art originala. Contenan, en qualques gramas, plan precisament comptats, un fantastic acorchit de l'istòria del Reiaume Ashanti. Fondat per Osaï Tutu, contemporanèu e cosin en reialtat de Loís XIV, l'Estat Ashanti faguèt flòri jusca a la conquista anglesa al sègle XVIII. Son pòple utilisava l'òr brut o en palhetas coma moneda d’escambi. Èra gaire aisat per los artesans de realisar tre lo prumièr raj estatuetas al pes reglamentaris, aquò’s perqué se tròba crocodils amb coliers de plomb o amb un peis dins la boca. Aquela devisa a 24 carats necessitava per sa mesa en òbra tot un atiralh dels mai rafinat : bóstia finament escalprada per conténer la podra d'òr, petita pala, balança sens flagèl e endonc aquelas famosas figurinas sonadas tanben pesons. Los Europeans se procuravan aquela podra d'òr en escambi d'objèctes manufacturats divèrs : armas de fuòc, trapèlas per los rats, tenalhas, bufets e juòc de claus que sedusián mai que mai los autoctònes, pas enquera equipats de mòde de barradura tant sofisticat. Los Pes Ashanti an pus tard fait dels emuls mai que mai chas los vesins Baoulé de Còsta d’Evòri. La colleccion de Joan Batailler amassa una subrebèla tièra de Pes Akan Baoulé fabricats en Còsta d’Evòri. Demest aquestes juòcs tradicionals africans de la familha dels mancalas. Lo Sérata et lo Wari representats aquí en miniatura son accessibles sus lo siti, per i jogar grandor natura en clicant sus la Fotò çai-dessús.

Joan Batailler a agut l’amabilitat de nos aculhir, de nos presentar Vanilha de la Bassa Dordonha – un Lagotto Romagnolo, eissida d'una plan anciana linhada romana, chen exceptional per la trufa, – e nos a autorisat a far paréisser dins www.albuga.info una idèia de sas colleccions de cartas postalas d'Africa e del Perigòrd al començament del sègle passat.
Agachatz coma se respondon e se fan de risons. Los parallèls son plan sovent trebolants. Per son acuèlh e l'accès a sos documents, tenèm a mercejar Joan Batailler e vos convidam a descobrir aicí son fum de sovenirs migradors.

Sofia Cattoire

Mercejam Patricia Peraro per son ajuda preciosa per çò qu’es de la captacion dels archius d’aquelas paginas.